| C Tutaj jest 52 pozycji w s硂wniku.
Stron: 1 2 3 |
| Celtowie | CELTOWIE, lud indoeur.; z pierwotnych siedzib w dorzeczu g贸rnego Renu, Dunaju i Menu rozprzestrzenili si臋 w ci膮gu I tysi膮cl. p.n.e. po ca艂ej Europie, opanowuj膮c m.in. Wyspy Brytyjskie, w VII w. p.n.e. — Gali臋 (odt膮d znani jako Galowie); nast臋pnie dotarli do pn. Italii (390 lub 387 zdobyli i spalili Rzym); odrzuceni na pn., dotarli do Karpat, a nawet poza nie (艢l膮sk, Ma艂opolska); cz臋艣膰 skierowa艂a si臋 na Ba艂kany, spl膮drowa艂a Grecj臋 (279 spalenie Delf) i wkroczy艂a do Azji Mniejszej (Galacja); inny od艂am Celt贸w przekroczy艂 ok. 600 p.n.e. Pireneje; zmieszani z miejscow膮 ludno艣ci膮 iberyjsk膮, znani s膮 ze 藕r贸de艂 rzym. jako Celtyberowie. W IV w. p.n.e. Celtowie znajdowali si臋 na r贸偶nym stopniu rozwoju spo艂. — od wsp贸lnoty pierwotnej (P艂w. Iberyjski, Brytania, Irlandia) do pocz膮tk贸w feudalizmu i pa艅stwowo艣ci (Galia). Podstawowe zaj臋cie Celt贸w — hodowla, rolnictwo; umieli wytapia膰 metale, sporz膮dza膰 bro艅; z czasem na terytoriach Celt贸w rozwin膮艂 si臋 handel (szlaki tranzytowe z Brytanii przez Gali臋 do M. 艢r贸dziemnego). Wsp贸ln膮 cech膮 wierze艅 Celt贸w by艂 politeizm; Celtowie kontynentalni ulegali wp艂ywom kultury Rzymian. W I w. p.n.e.–I w. n.e. wi臋kszo艣膰 teren贸w zamieszkanych przez Celt贸w (Iberia, Galia, Brytania) zosta艂a podbita przez Rzym; ludno艣膰 Iberii i Galii uleg艂a nast臋pnie romanizacji; poza obszarem imperium rzym. pozostali Celtowie (Irowie) na Irlandii; w V–VI w. n.e. plemiona germ. wypar艂y Celt贸w z Brytanii (Brytowie); do czas贸w nowo偶. ludy celt. przetrwa艂y na Irlandii, w Szkocji, Walii, Kornwalii, na wyspie Man i w Bretanii.
Archeologia. Pocz膮tki kultury celt. si臋gaj膮 okresu halsztackiego (halsztacka kultura); jej pe艂ny rozkwit przypada na okres late艅ski. Wytwory materialne z tego okresu charakteryzuje jednolito艣膰 stylistyczna (late艅ski styl). Powszechnie spotykane osady otwarte, w p贸藕niejszym okresie tak偶e obronne oppida (Alezja, Star茅 Hradisko u Prost臎jova). Dominuj膮 prostok膮tne domy o konstrukcji s艂upowej, na Wyspach Brytyjskich — domy okr膮g艂e. Architektura sakralna zr贸偶nicowana: pd. Francja i P艂w. Iberyjski — kam. 艣wi膮tynie prostok膮tne; pn. Francja i Brytania — okr膮g艂e; 艣rodk. Europa — miejsca kultu otoczone czworok膮tnymi wa艂ami. W obrz膮dku pogrzebowym pocz膮tkowo kontynuacja tradycji halsztackich, od IV w. p.n.e. p艂askie groby szkieletowe o ujednoliconym wyposa偶eniu — uzbrojenie w grobach m臋skich, ozdoby w grobach kobiecych. Typowe wytwory kultury materialnej Celt贸w: uzbrojenie — d艂ugie obosieczne miecze, w艂贸cznie o d艂ugim li艣ciowatym grocie, tarcze z 偶el. umbem i 偶ebrem 艣rodk. ostrogi (wynalazek celt.), sporadycznie he艂my z rogami; w stroju dominuj膮 zapinki (fibula) i pasy 艂a艅cuchowe, z ozd贸b charakterystyczne torquesy i bransolety szklane lub sapropelitowe. Naczynia gliniane wykonane na kole (swoista cecha — domieszka grafitowa), a od ko艅ca II w. p.n.e. ceramika malowana. Liczne znaleziska 偶el. narz臋dzi roln. (radlice, p贸艂koski, kosy) i rzemie艣lniczych. Pierwsze emisje monet w III w. p.n.e. jako na艣ladownictwo z艂otych stater贸w maced., stopniowo nabieraj膮 late艅skiego stylu; legendy na monetach z nazewnictwem celt. w alfabecie gr. lub 艂aci艅skim.
Sztuka pocz膮tkowo o tradycji halsztackiej, ograniczona do sfer elitarnych (Waldalgesheim styl), szybko rozprzestrzenia si臋 w ca艂ej spo艂eczno艣ci. Charakterystyczna kam. i drewn. plastyka figuralna przedstawiaj膮ca postaci ludzkie i zwierz臋ce; rozwini臋ta sztuka dekor.; silne wp艂ywy stylistyczne na s膮siednie ludy w rezultacie latenizacji. Tradycje sztuki celt. 偶ywe w Szkocji i Irlandii do czas贸w p贸藕nego 艣redniowiecza. Osadnictwo celtyckie na ziemiach pol. ograniczone do 3 stref: groby szkieletowe bogato wyposa偶one w uzbrojenie w rejonie Wroc艂awia oraz o艣r. kultu z rze藕bami kam. na 艢l臋偶y; osady produkcyjne na P艂askowy偶u G艂ubczyckim (Nowa Cerekwia); w zach. Ma艂opolsce intensywne osadnictwo, p贸藕niej w koegzystencji z ludno艣ci膮 germ.; lokalne emisje monet elektronowych.
Komentarze: Nowa encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA | | | | | CERAMIKI SZNUROWEJ KR膭G KULTUROWY | CERAMIKI SZNUROWEJ KR膭G KULTUROWY, archeol. kr膮g kulturowy obejmuj膮cy nast臋puj膮ce kultury neolitu i wczesnej epoki br膮zu: tzw. og贸lnoeur. horyzont ceramiki sznurowej, kultur臋 grob贸w jednostkowych, topor贸w bojowych, ceramiki sznurowej, kultur臋 z艂ock膮, kultur臋 rzucewsk膮, 艣rodk.-dnieprza艅sk膮, kultur臋 fatjanowsk膮, Ch艂opice-Vesel茅, mierzanowick膮, strzy偶owsk膮; zasi臋g od P艂w. Skandynawskiego na pn. do Dunaju na pd. i od Renu na zach. do Dniepru na wsch.; datowany na XXV–XVII w. p.n.e.; koczownictwo (udomowienie konia?), my艣listwo, w p贸藕niejszych stadiach rozwojowych w niekt贸rych regionach rolnictwo; bardzo zr贸偶nicowany obrz膮dek pogrzebowy — poch贸wki szkieletowe, sporadycznie cia艂opalne, w grobach jamowych, niszowych, cz臋sto pod nasypami kurhanowymi, a w niekt贸rych grupach r贸wnie偶 groby w kam. skrzyniach lub obstawach; niekt贸rzy badacze z pojawieniem si臋 kultur kr臋gu ceramiki sznurowej 艂膮cz膮 pocz膮tki indoeuropeizacji rozleg艂ych teren贸w (praindoeuropejczycy?).
Komentarze: Nowa encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA | | | | | chlamida | CHLAMIDA [gr.], m臋ski ubi贸r wierzchni je藕d藕c贸w i podr贸偶nych w staro偶. Grecji; tkanina we艂n. o trzech bokach prostych, czwartym zaokr膮glonym, spinana fibul膮 na ramieniu lub pod brod膮
Komentarze: Nowa encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA | | | | | Czerniachowska kultura | CZERNIACHOWSKA KULTURA, archeol. kultura epoki 偶elaza p贸藕nego okresu wp艂yw贸w rzym. (po艂. III–IV/V w.), wyst臋puj膮ca na terenach Ukrainy i Mo艂dawii, mi臋dzy Dniestrem a Do艅cem, Wo艂yniem a wybrze偶em M. Czarnego oraz w Siedmiogrodzie; nazwa od wsi Czerniachow k. Kijowa (Ukraina); rozleg艂e p艂askie cmentarzyska birytualne z przewag膮 poch贸wk贸w szkieletowych; groby wyposa偶one w ceramik臋 toczon膮 na kole, ozdoby, wyj膮tkowo bro艅 albo narz臋dzia; spotykane s膮 poch贸wki cz膮stkowe lub o zaburzonym porz膮dku anat.; osady otwarte, czasem te偶 obronne, domostwa prostok膮tne lub okr膮g艂e o konstrukcji s艂upowej, tak偶e budowle halowe; wysoki rozw贸j metalurgii, garncarstwa, lokalne szklarstwo; importy rzym., zw艂. monety, paciorki i naczynia szklane oraz amfory pochodzenia czarnomor.; k.cz. stanowi艂a zapewne konglomerat etniczny przy dominuj膮cej roli Got贸w, a jej upadek jest wi膮zany z najazdem Hun贸w.
Komentarze: Nowa encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA | | | |
|
S艂owniczek 
