Jestes tutaj:   Strona g艂贸wna
Kacik Szajmona
Nowo艣ci wydawnicze
Dotacja Pradzieje.pl

Je艣li podobaj膮 Ci si臋 PRADZIEJE.PL i doceniasz to co robimy, wesprzyj nas. Utrzymanie serwera kosztuje dzi艣 naprawd臋 wiele. Liczy si臋 dla nas ka偶da z艂ot贸wka.

Dofinansowanie
Jednorazowo Miesi阠znie

Waluta

Kwota

Waluta

Kwota






Przypomnij mi has艂o
Nie masz konta? Za艂贸偶 sobie
Pradzieje cz. 1- paleolit Drukuj E-mail
Szymon Modzelewski   
Chcia艂bym przedstawi膰 Szanownym u偶ytkownikom artyku艂 moje autorstwa na temat paleolitu. To pierwszy z serii takich skromnych artyku艂贸w popularyzujacych o prehistorii. Zapraszam do czytania. Wdzi臋czny by艂bym za opinie i dyskusje.


  1. Paleolit dolny (4,5mln do 120 tys lat p.n.e.)
  Poj臋cia paleolitu i ewolucji. O badaniach naukowych nad najdawniejsz膮 przesz艂o艣ci膮 ludzko艣ci.
  Mianem paleolitu czyli starszej epoki kamienia okre艣lamy najwcze艣niejsze stadium prehistorii. Termin ten zosta艂 zaproponowany przez XIX-wiecznego uczonego angielskiego Johna Lubbocka. W terminologii antropologicznej jest zwany okresem dziko艣ci. Rozpocz膮艂 si臋 ok.4,5 miliona lat temu, a zako艅czy艂 ok. VIII tysi膮clecia pne. S膮 to oczywi艣cie daty umowne, wiadomo, 偶e do dzi艣 偶yj膮 ludy o kulturze i gospodarce takiej, jak w np. w mezolicie.
  Okres paleolitu rozpocz膮艂 si臋 gdy na Ziemi pojawi艂 si臋 pierwszy cz艂owiek i zacz膮艂 wytwarza膰 narz臋dzia. Zagadnieniem pochodzenia biologicznego gatunku ludzkiego zajmowa艂 si臋 naukowo brytyjski uczony Karol Darwin (1809–1882). Sformu艂owa艂 on teori臋 ewolucji, kt贸ra wyczerpuj膮co omawia kwesti臋 pochodzenia gatunk贸w, w tym cz艂owieka. Om贸wi艂 j膮 w dzie艂ach takich jak: „O pochodzeniu gatunk贸w drog膮 doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu si臋 doskonalszych ras w walce o byt” i „O pochodzeniu cz艂owieka”. Trzeba tu wyja艣ni膰 pokr贸tce czym jest ewolucja. Jest to proces przyrodniczy prowadz膮cy na przestrzeni wielu pokole艅 do kierunkowych zmian na najr贸偶niejszych poziomach organizacji 艣wiata o偶ywionego — od zmian budowy, sposobu funkcjonowania i zachowania si臋 organizm贸w w kolejnych ich pokoleniach, poprzez zmiany kategorii ekologicznych grup organizm贸w i ich znaczenia w ekosystemach, a偶 po zmiany struktury ekologiczne i biogeograficzne 偶ycia na Ziemi. Przed Darwinem Ksi臋g臋 Rodzaju interpretowano dos艂ownie. Obecnie przyjmuje si臋, 偶e jest to opis religijny pokazuj膮cy pochodzenie wszystkiego od Boga, kt贸ry nie niesie 偶adnych informacji naukowych, cho膰 jeden z uczonych ameryka艅skich zauwa偶y艂, 偶e ju偶 opis stopniowego, kolejnego stwarzania gatunk贸w w Biblii jest podobny do opisu ewolucji. Obecnie teoria Darwina jest powszechnie uznawana w nauce.

  Antropogeneza i afryka艅skie korzenie cz艂owieka.
  Zostawiaj膮c implikacje ideologiczne zajmijmy si臋 procesem antropogenezy. Antropogeneza to og贸艂 czynnik贸w, proces贸w i wydarze艅, kt贸re doprowadzi艂y do powstania cz艂owieka oraz odtwarzanie etap贸w historii rodowej cz艂owieka (filogeneza cz艂owieka) i ich interpretacja w 艣wietle mechanizm贸w ewolucji, a tak偶e towarzysz膮cych im i warunkuj膮cych je wydarze艅 geologicznych i ekologicznych. Darwin wywodzi cz艂owieka od ju偶 nieistniej膮cych ssak贸w naczelnych z po艂owy trzeciorz臋du. Istnieje kilka wersji drzewa rodowego hominid贸w.
  Przed 4 milionami lat hominidy przyj臋艂y postaw臋 wyprostowan膮 i zesz艂y z drzewa, co by艂o zwi膮zane z przystosowaniem si臋 do 艣rodowiska sawanny (w tym czasie w Afryce rozszerzy艂y si臋 sawanny). Dzi艣 jednak pogl膮d ten jest kwestionowany i podaje si臋 inne prawdopodobne przyczyny wykszta艂cenia dwuno偶no艣ci. Za kolebk臋 cz艂owieka uwa偶ana jest afryka艅ska Dolina Ryftu (Afryk臋 za miejsce bytowania pierwszych ludzi uwa偶a艂 ju偶 Darwin). Pogl膮d ten potwierdzaj膮 liczna znaleziska paleontologiczne i archeologiczne( np. z Hadar, Koobi Fora, Sterkfontein). Tu odkryto szcz膮tki Australopithecus africanus, Australopithecus afarensis i Australopithecus boisei. Te formy przedludzkie r贸偶ni艂y si臋 od ludzi wsp贸艂czesnych ni偶szym wzrostem i budow膮 czaszki (potwierdza to odkrycie prawie kompletnego szkieletu australopiteka zwanego Lucy), 偶y艂y w gromadach i od偶ywia艂y si臋 padlin膮 i pokarmem ro艣linnym. Australopithecus africanus od偶ywia艂 si臋 mi臋sem, co wp艂yn臋艂o pozytywnie na jego rozw贸j umys艂owy, poniewa偶 musia艂 wytworzy膰 narz臋dzia do jego obr贸bki, poza tym pokarm mi臋sny wp艂yn膮艂 na powi臋kszenie m贸zgu. Wytwarzanie narz臋dzi wp艂yn臋艂o na rozw贸j zdolno艣ci manualnych hominid贸w. Wydaje si臋, 偶e Australopithecinae nie pos艂ugiwa艂y si臋 jeszcze u偶yteczn膮 mow膮.
  Ok. 2,5 mln lat temu wyodr臋bni艂 si臋 gatunek Homo habilis. Jego przedstawiciele wytwarzali ju偶 wiele narz臋dzi s艂u偶膮cych do obr贸bki mi臋sa, kt贸re zalicza si臋 do kultury olduwajskiej (od W膮wozu Olduvai w Tanzanii, stanowiska eponimicznego tej kultury)i kafua艅skiej. Znajduje si臋 du偶e ilo艣ci tych narz臋dzi; jak podaje Gordon Chlide jeden hominid m贸g艂 dziennie wykona膰, u偶y膰 i odrzuci膰 ok. trzech, czterech takich narz臋dzi. Jak s膮dz膮 niekt贸rzy badacze Homo habilis wykszta艂ci艂 u偶yteczn膮 mow臋. Mog艂o by膰 to zwi膮zane z pocz膮tkiem 艂owiectwa i specyficznie ludzk膮 umiej臋tno艣ci膮 my艣lenia symbolicznego. Warunki 偶ycia w owym czasie by艂y ci臋偶kie i niewielu Homo habilis do偶ywa艂o dwudziestego roku 偶ycia. Cz艂owiek korzysta艂 z zasob贸w przyrody; jedzono padlin臋, mi臋so zwierz膮t upolowanych, Za schronienia s艂u偶y艂y w tym czasie cz艂owiekowi sza艂asy z ga艂臋zi i trawy. Gromady ludzkie prowadzi艂y w臋drowny tryb 偶ycia, przemieszczaj膮c si臋 na niewielkim obszarze. By膰 mo偶e ju偶 wtedy powsta艂a rodzina o charakterze monogamicznym.
  W dolnym paleolicie pos艂ugiwano si臋 narz臋dziami otoczakowymi. Rozwin臋艂o si臋 r贸wnie偶 偶ycie spo艂eczne, zacie艣ni艂y si臋 wi臋zy pomi臋dzy cz艂onkami gromad.
  Nast臋pn膮 w ewolucyjnej kolejno艣ci form膮 praludzk膮 jest Homo erectus, kt贸ry pojawi艂 si臋 oko艂o 2 mln lat temu. By艂 on ju偶 bardziej podobny do cz艂owieka wsp贸艂czesnego, cho膰 mia艂 wydatne 艂uki brwiowe i silny prognatyzm (wysuni臋cie szcz臋ki ku przodowi). Pojemno艣膰 jego puszki m贸zgowej wynosi艂a 750–1225 cm3 . Pojawienie si臋 Homo erectus jest wydarzeniem prze艂omowym w antropogenezie. Gatunek ten dokona艂 post臋pu zar贸wno w dziedzinie techniki, jak i kultury. Pierwszym jego osi膮gni臋ciem by艂o wytworzenie narz臋dzi abwilskich, w tym u偶ytecznych pi臋艣ciak贸w (pi臋艣ciaki aszelskie). By艂y one narz臋dziem niemal uniwersalnym, s艂u偶y艂y do wydobywania z ziemi korzeni i zabijania zwierzyny. Lecz najwi臋kszym osi膮gni臋ciem Homo erectus w dziedzinie techniki by艂o opanowanie ognia. Cz艂owiek odwa偶y艂 si臋 podnie艣膰 p艂on膮c膮 ga艂膮藕 przy okazji po偶aru buszu. Opanowanie ognia pozwoli艂o na udoskonalenie techniki polowa艅, obron臋 przed dzikimi zwierz臋tami, obr贸bk臋 ciepln膮 po偶ywienia (pieczenie). Tak wyposa偶ony Homo erectus wyszed艂 z Afryki.
  Zupe艂nie nowe 艣wiat艂o na t臋 w臋dr贸wk臋 rzuci艂y znaleziska z Dmanissi w Gruzji. Odkryto tam szcz膮tki Homo georgicus- prawdopodobnie archaicznej formy Homo erectus. Odkrycie to wykaza艂o, 偶e ju偶 ok. 1,9 mln lat temu hominidzi wyw臋drowali z Afryki.
  Najstarszym 艣ladem jego bytowania w Azji jest jaskinia Ubejdija w dolinie Jordanu. Ciekawe jest stanowisko Czu-Ku-Tien w Chinach ko艂o Pekinu. Znajdujemy tam 艣lady 偶ycia gromad ludzkich sprzed ok. p贸艂 miliona lat. Stanowisko dostarcza dowod贸w, 偶e umiano u偶ywa膰 ognia, ale nie umiano go roznieca膰, wi臋c podtrzymywano go przez lata. Do dzia艂alno艣ci Homo erectus zaliczamy r贸wnie偶 kultury: klakto艅sk膮, soa艅sk膮. Z Homo erectus wi膮偶膮 si臋 te偶 pocz膮tki sztuki. W Bilzingsleben w Niemczech znaleziono oznakowane ko艣ci sprzed 350 tys. lat, a w Beheret Ram figurk臋 sprzed 230 tys. lat. Kamie艅 precyzyjnie ociosany z dw贸ch stron r臋k膮 cz艂owieka, prawdopodobnie pe艂ni膮cy rol臋 cios艂a, czyli pierwowzoru siekiery, pochodz膮cy sprzed 350 000 lat, odnaleziony zosta艂 w Sima de Los Huesos w masywie g贸rskim Atapuerca ko艂o Burgos w p贸艂nocnej Hiszpanii. Przedmiot wykonano z czerwonawego kwarcytu. Znaleziono go w艣r贸d szcz膮tk贸w 27 os贸b. Ociosany starannie i precyzyjnie z dw贸ch stron kamie艅 znaleziono na stanowisku badanym systematycznie od 1978 roku. Teraz odkryto tam skamienia艂e ko艣ci 27 hominid贸w, z艂o偶one celowo w jednym grobie, zaliczanych do gatunku Homo heidelbergensis. Ze stanowiska tego pochodz膮 najobfitsze pozosta艂o艣ci bytowania praludzi w Europie. Do Europy Homo erectus dotar艂 ok. 1,3 mln lat temu przez Bliski Wsch贸d. Jego przedstawicielem w na Starym Kontynencie z p贸藕niejszego okresu jest Homo heidelbergensis. Homo erectus przyw臋drowa艂 te偶 do Indonezji(cz艂owiek z Jawy)., gdzie przebywa艂 jeszcze po pojawieniu si臋 cz艂owieka wsp贸艂czesnego. Na terenie Polski Homo erectus przebywa艂 ok. 500 tys. lat p.n.e. Jego najstarsze 艣lady pochodz膮 spod Trzebnicy.
  Czemu Homo erectus zasiedli艂 Stary 艢wiat? By膰 mo偶e z powodu wielkiego po偶aru na stepach Afryki. Tego nie wiemy, lecz mia艂 wszelkie potrzebne wyposa偶enie. Musimy te偶 pami臋ta膰, 偶e poziom m贸rz by艂 wtedy ni偶szy ni偶 obecnie (du偶a ilo艣膰 wody by艂a uwi臋ziona w l膮dolodach) i obszary dzi艣 znajduj膮ce pod wod膮 by艂y wtedy sta艂ym l膮dem. Zasiedlanie by艂o oczywi艣cie d艂ugotrwa艂e, rozci膮gni臋te na tysi膮clecia. Cz艂owiek nadal 偶y艂 z 艂owiectwa i zbieractwa i prawdopodobnie ludzie 贸wcze艣ni nie wyobra偶ali sobie innego trybu 偶ycia. Post臋p r贸wnie偶 by艂 powolny. W du偶ej mierze decydowa艂a o tym izolacja mi臋dzygrupowa. Do艣wiadczenia przekazywano z pokolenia na pokolenie i rzadko wprowadzano innowacje. 呕ycie ludzkie, kr贸tkie i ci臋偶kie w owym czasie, nie zmienia艂o si臋 przez tysi膮ce lat.
  Cz艂owiek m贸g艂 prze偶y膰 tylko w grupie. Urz膮dzano wielkie polowania si艂ami ca艂ej gromady. Cz艂owiek w por贸wnaniu do innych organizm贸w tamtych czas贸w by艂 fizycznie s艂aby, wok贸艂 偶y艂y wielkie zwierz臋ta pleistoce艅skie, a on nie posiada艂 ani k艂贸w, ani pazur贸w. Ale mia艂 bro艅 pot臋偶niejsz膮 od tych, jakie mia艂y inne zwierz臋ta- sw贸j m贸zg, potrafi艂 my艣le膰 i m贸wi膰, wytwarza艂 narz臋dzia. G贸rowa艂 na przyrod膮, bo umia艂 j膮 przekszta艂ca膰 do w艂asnych potrzeb.
  Najwybitniejszymi naukowcami zajmuj膮cymi si臋 antropogenez膮 byli Louis i Mary Leakey, Raymond Dart, ks. Pierre Theilard de Chardin, sir Arthur Keith, Grafton Eliot Smith, Arthur Smith Woodward.
  

  2. Paleolit 艣rodkowy (120 tys. lat p.n.e. do 40 tys. lat p.n.e.)

  Poj臋cie 艣rodkowego paleolitu. Zagadnienie cz艂owieka neandertalskiego i pocz膮tk贸w cz艂owieka wsp贸艂czesnego.
  Pocz膮tek paleolitu 艣rodkowego zwi膮zany jest z pojawieniem si臋 Homo sapiens neanderthalensis czyli cz艂owieka neandertalskiego i archaicznego Homo sapiens.
  Obie te pokrewne formy wywodz膮 si臋 od Homo erectus. Dzisiejsi ludzie s膮 potomkami archaicznych Homo sapiens. Neandertalczycy nie s膮 natomiast naszymi przodkami w linii prostej. W jaskiniach Atapuerca w Hiszpanii odkryto 艣lady dzia艂alno艣ci Homo sapiens fossilis
  sprzed 200 tys. lat; m.in. poch贸wki sk艂adane w ramach rytua艂u pogrzebowego, narz臋dzia krzemienne i szcz膮tki ro艣linne. W 艣rodkowej Etiopii znaleziono trzy czaszki, obecnie najwcze艣niejsze znane naukowcom szcz膮tki Homo sapiens, pochodz膮ce sprzed ok. 160 tys. lat. Nosz膮 one wyra藕ne naci臋cia wykonane kamiennymi narz臋dziami, co 艣wiadczy o rytuale pogrzebowym zwi膮zanym z kultem czaszek.
  Cz艂owiek neandertalski (Homo sapiens neandertalensis) to wymar艂y gatunek cz艂owieka, kt贸ry wyst臋powa艂 ok. 300–40/30 tys. lat temu. Prawdopodobnie oddzielenie si臋 dr贸g rozwojowych neandertalczyk贸w i ludzi wsp贸艂czesnych dokona艂o si臋 oko艂o 600 tys. lat temu.
  Og贸lna budowa szkielet贸w neandertalczyk贸w by艂a masywna. Byli to osobnicy mocno zbudowani, kr臋pej postury, o szerokim tu艂owiu. R臋ce i nogi w stosunku do tu艂owia by艂y nieco kr贸tsze ni偶 u wsp贸艂czesnych ludzi, neandertalczycy byli te偶 nieco ni偶si. Cechowa艂a ich specyficzna masywna, szeroka i niska czaszka, przesuni臋te do ty艂u niskie czo艂o i du偶e oczodo艂y z wystaj膮cymi 艂ukami brwiowymi, co upodabnia艂o ich czaszk臋 do ma艂p cz艂ekokszta艂tnych. Posiadali twarz silnie prognatyczn膮 o przyp艂aszczonych ko艣ciach policzkowych oraz mocn膮 偶uchw臋 pozbawion膮 br贸dki. Puszka m贸zgowa neandertalczyk贸w by艂a mia艂a obj臋to艣膰 tak膮 sam膮 lub nieco wi臋ksz膮 (1300–1700 cm3), ni偶 u cz艂owieka wsp贸艂czesnego. Neandertalczycy udoskonalili technik臋 polowa艅, narz臋dzia (w艂贸cznie, groty),obr贸bk臋 kamienia. Narz臋dzia, kt贸re wytwarzali nale偶膮 do kultur: mustierskiej lewaluaskiej, mikockiej. Umieli roznieca膰 i podtrzymywa膰 ogie艅. Mieszkali w jaskiniach i prostych sza艂asach, wiedli koczowniczy tryb 偶ycia poluj膮c na mamuty, nosoro偶ce w艂ochate i inne zwierz臋ta i zbieraj膮c ro艣liny. Grzebali swoich zmar艂ych. 艢wiadcz膮 o tym odkrycia z irackiej jaskini Szanidar badanej przez Ralpha Soleckiego. W grocie Szanidar pochowano m艂odego neandertalczyka na kobiercu z kwiat贸w. Poch贸wki takie odkryto r贸wnie偶 na innych stanowiskach. Uprawiano kult czaszek, kult nied藕wiedzia jaskiniowego, rytualny kanibalizm. Ciekawym znaleziskiem s膮 r贸wnie偶 piszcza艂ki sprzed 100 tys. lat.
  Neandertalczycy 偶yli w ma艂ych gromadach. Poch贸wek z G贸ry Karmel w Izraelu pokazuje trosk臋 o niedo艂臋偶nych cz艂onk贸w spo艂eczno艣ci; pochowano tam cz艂owieka bez r臋ki, kt贸ra musia艂a zosta膰 amputowana z powodu choroby, by艂 on ponadto okaleczony na polowaniu. Grupa wzi臋艂a na siebie ci臋偶ar utrzymywania tego osobniki. Nale偶y pami臋ta膰, 偶e warunki 偶ycia by艂y w贸wczas ci臋偶kie, a 艣rednia wieku wynosi艂a ok. 20 lat. Neandertalczycy potrafili by膰 wobec siebie agresywni, o czym 艣wiadcz膮 ostanie analizy ich szcz膮tk贸w ze Szwajcarii i Iraku.
  Homo sapiens neandertalensis by艂 przystosowany do 偶ycia w zimnym klimacie 贸wczesnej Eurazji (kt贸rej du偶a cz臋艣膰 by艂a pokryta lodowcem). W Polsce 艣lady jego obozowisk wyst臋puj膮 na terenie Jury Krakowsko-Cz臋stochowskiej. Odkryto je w jaskini Ciemnej ko艂o Ojcowa i na wzniesieniu lessowym Krak贸w-Zwierzyniec. Znaleziskami s膮 g艂贸wnie obozowiska, 艣lady polowa艅 i ciekawy piec ziemny do w臋dzenia mi臋sa.
  W 艣rodkowym paleolicie nast膮pi艂 wzrost liczby ludno艣ci, ilo艣膰 znalezisk z paleolitu 艣rodkowego przewy偶sza liczebnie znaleziska z paleolitu dolnego.
  

  3. Paleolit g贸rny (40 tys. do ok. 9000 lat p.n.e.)
  G艂贸wne problemy badawcze g贸rnego paleolitu.
  G艂贸wnymi problemami badawczymi dotycz膮cymi g贸rnego paleolitu s膮: geneza gatunku Homo Sapiens Sapiens, kontakty ludzi wsp贸艂czesnych i neandertalczyk贸w, wygini臋cie neandertalczyk贸w, zasiedlenie 艣wiata przez Homo sapiens sapiens. Postaram si臋 je tu om贸wi膰. Oko艂o 40 tys. lat temu ludzie wsp贸艂cze艣ni wyw臋drowali z Afryki i przybyli na Bliski Wsch贸d. Napotkali tam neandertalczyk贸w, kt贸ry to kontakt musia艂 by膰 du偶ym prze偶yciem dla obu spo艂eczno艣ci. Z tych czas贸w zachowa艂y si臋 stanowiska archeologiczne z jaski艅 Skuhl i El Tabun. Odkrycia z jaskini Skuhl zawieraj膮 szcz膮tki pierwotnie uznawane za neandertalskie, wykazuj膮ce opr贸cz cech neandertalskich, cechy w艂a艣ciwe Homo sapiens. W jaskini El Tabun natomiast znaleziono szcz膮tki cz艂owieka neandertalskiego oraz wyroby kultury lewaluaskiej i mustierskiej z g贸rnego plejstocenu. W jaskiniach palesty艅skich znaleziono cmentarze ze szcz膮tkami Homo sapiens sapiens. Pozosta艂o艣ci dzia艂alno艣ci cz艂owieka wsp贸艂czesnego odnaleziono te偶 w jaskini Szanidar w g贸rach Zagros (Irak) oraz w Teszik Tasz w Uzbekistanie. Cz艂owiek wsp贸艂czesny rozprzestrzeni艂 si臋 wi臋c w Azji Zachodniej i zacz膮艂 wypiera膰 neandertalczyka. Tymczasem w Afryce dosz艂o do zr贸偶nicowania kultur pomi臋dzy 100 tys. a 20 tys. lat p.n.e.; powsta艂y kultury sangoa艅ska, a nast臋pnie lupembijska.
  Grupy Homo sapiens sapiens przenikn臋艂y do Chin, 艣lady ich dzia艂alno艣ci spotykamy w g贸rnych poziomach jaskini Czu-Ku-Tien i stepach ordoskich (Shuidonggou). Dotar艂 ju偶 nawet do Indonezji cmentarzysko Homo sapiens z Ngaudong na Jawie. Prawdopodobnie ju偶 wtedy gatunek ludzki pocz膮艂 si臋 r贸偶nicowa膰 na rasy, zale偶nie od warunk贸w 艣rodowiskowych.
  Wi臋kszo艣膰 wy偶ej wymienionych znalezisk nale偶y do kultury mustierskiej.
  Na temat rozwoju i rozprzestrzenienia si臋 ludzi wsp贸艂czesnych panuj膮 dwie konkurencyjne teorie: multiregionalna (zak艂adaj膮ca, 偶e ludzie wsp贸艂cze艣ni rozwin臋li si臋 autonomicznie z r贸偶nych populacji Homo erectus 偶yj膮cych w Starym 艢wiecie) i hipoteza wyj艣cia z Afryki (zak艂adaj膮ca w臋dr贸wk臋 grup ludzkich Homo sapiens sapiens z Afryki, gdzie si臋 rozwin臋艂y, i ich zasiedlenie ca艂ego 艣wiata). Badania genetyczne wskazuj膮 na drug膮 hipotez臋, potwierdzaj膮 j膮 te偶 ostanie odkrycia archeologiczne (najstarsze szcz膮tki Homo sapiens w Etiopii). B臋dziemy wi臋c si臋 jej trzyma膰 w naszych rozwa偶aniach. Ludzie wsp贸艂cze艣ni po przybyciu do Europy ok. 40 tys. lat p.n.e. napotkali tam neandertalczyk贸w (tak jak na Bliskim Wschodzie).
  Neandertalczycy zacz臋li by膰 wypierani przez Homo sapiens sapiens. Niekt贸re odkrycia (np. z jaski艅 Hiszpanii i Portugalii) wskazuj膮 jednak na mo偶liwo艣膰 sporadycznych kontakt贸w p艂ciowych Homo sapiens sapiens i Homo sapiens neandertalensis, chocia偶 wielu badaczy s膮dzi, 偶e. do krzy偶owania si臋 tych ludzkich gatunk贸w nie dosz艂o, czego dowodem jest brak wsp贸lnego dziedzictwa genetycznego. Mog艂o dochodzi膰 te偶 do walk i wymiany przedmiot贸w warto艣ciowych.
  Tak czy inaczej neandertalczycy wygin臋li. Ostatnim miejscem, gdzie mieszkali by艂y jaskinie gibraltarskie. Homo sapiens sapiens pozosta艂 jedynym gatunkiem hominid贸w. Rozwija艂 swoj膮 g贸rnopaleolityczn膮 kultur臋. Nast膮pi艂 wzrost liczby ludno艣ci i zr贸偶nicowanie rodzaj贸w narz臋dzi krzemiennych i ko艣cianych. Ludzie prowadzili koczowniczy tryb 偶ycia oparty na 艂owiectwie, zbieractwie i rybo艂贸wstwie . Budowali sza艂asy ze sk贸r i ko艣ci mamut贸w (tak jak w Mie偶yriczu na Ukrainie i w Dolnich Vestonicach na Morawach), z ga艂臋zi i sk贸r (we Francji), mieszkali w jaskiniach (tak jak na Bliskim i Dalekim wschodzie), ziemiankach (Europa i Azja). Ubrania wyrabiano ze sk贸r zszytych za pomoc膮 ko艣cianych igie艂 i nici ze 艣ci臋gien zwierz臋cych. Do polowania u偶ywano w艂贸czni z krzemiennym grotem wyrzucane cz臋sto za pomoc膮 specjalnego miotacza, w Afryce (kultura aterska) wynaleziono te偶 艂uk. Do po艂owu ryb u偶ywano harpun贸w. Ludzie korzystali z r贸偶norodnych surowc贸w: krzemienia, kamienia, ko艣ci, rogu, drewna, sk贸r. Urz膮dzano wielkie polowania na zwierz臋ta stadne; na konie w Europie i Azji, na gazele w Afryce i na Bizony w Ameryce P贸艂nocnej. Wykorzystywano przy tym ogie艅, pu艂apki i naturalne przepa艣ci. W paleolicie widzimy zacz膮tki wymiany, kt贸ra mia艂a charakter mi臋dzyplemiennej ceremonialnej wymiany dar贸w. I tak na przyk艂ad muszle 艣r贸dziemnomorskie spotykamy w g艂臋bi Francji.
  Nast膮pi艂 r贸wnie偶 rozw贸j wierze艅 religijnych. Ludzi chowano w jaskiniach lub w terenie otwartym. W wyposa偶eniu grobowym spotykamy sprz臋t 艂owiecki, k艂y mamut贸w, ozdoby. Zmar艂ych posypywano ochr膮. 艢lady takich poch贸wk贸w odkryto w Sungir ko艂o Moskwy i w Dolnich Vestonicach na Morawach. Figurki znane jako „Wenus Paleolityczne” s膮 wyrazem kultu p艂odno艣ci. Ludzie paleolitu tworzyli sanktuaria jaskiniowe (Lascaux, Altamira), na kt贸rych 艣cianach malowali lub ryli wizerunki nosoro偶c贸w, mamut贸w, bizon贸w, jeleni i innych zwierz膮t. By艂o to prawdopodobnie zwi膮zane z magi膮 艂owieck膮 i 贸wczesn膮 wizj膮 porz膮dku 艣wiata. Pojawi艂a si臋 funkcja szamana-czarownika odpowiedzialnego za pe艂nienie obrz臋d贸w. By艂 on wysoko ceniony w spo艂ecze艅stwach paleolitu. Uprawiano kult czaszek i rytualny kanibalizm. Na okres g贸rnego paleolitu datuje si臋 te偶 pocz膮tki zainteresowania astronomi膮.
  Podstawowymi jednostkami spo艂ecznymi paleolitu by艂y gromady sk艂adaj膮ce si臋 z rodzin dysponuj膮cych w艂asnymi sza艂asami. Wszyscy cz艂onkowie gromady byli ze sob膮 spokrewnieni. Spo艂eczno艣膰 by艂a egalitarna, nie by艂o r贸偶nic spo艂ecznych i maj膮tkowych. Przyw贸dc膮 gromady by艂 kto艣 w rodzaju wodza, funkcje religijne pe艂ni艂 szaman. Gromada liczy艂a mniej ni偶 stu ludzi, stale przemieszcza艂a si臋 i budowa艂a tymczasowe obozowiska.
  Problem zasiedlenia Ameryki.
  Przejd藕my teraz do kwestii zasiedlenia kontynentu Ameryka艅skiego. Uczeni dziel膮 si臋 w tej kwestii na tych, kt贸rzy uwa偶aj膮, 偶e nast膮pi艂o ono ok. 12 tys. lat p.n.e. i na tych, kt贸rzy s膮dz膮, 偶e nast膮pi艂o to ok. 40 tys. lat p.n.e. W tej pracy przychylam si臋 do stanowiska tych drugich.
  Wyniki bada艅 archeologicznych, antropologicznych i j臋zykoznawczych rzuci艂y wiele 艣wiat艂a na proces zasiedlenia kontynentu ameryka艅skiego. Obecnie nie ulega ju偶 w膮tpliwo艣ci, 偶e dzisiejsi autochtoni Ameryki s膮 potomkami kilku fal osadniczych, przenikaj膮cych przez Cie艣nin臋 Beringa w r贸偶nych odst臋pach czasu. Byli to 艂owcy mamut贸w przybyli tu z Azji przez Cie艣nin臋 Beringa i zbieracze-my艣liwi p艂yn膮cy 艂odziami wzd艂u偶 wybrze偶a. Ruch mi臋dzy Ameryk膮 a Azj膮 odbywa艂 si臋 w obie strony. Nied艂ugo potem ca艂y kontynent zosta艂 zasiedlony. Ok. 30 tys. lat p.n.e. ludzie dotarli do Australii.

  4. Panoramiczny przegl膮d 艣wiata u schy艂ku paleolitu g贸rnego.

  Archeologia por贸wnawcza. Najstarsze kultury Ameryki, Afryki, Azji i Europy.
  Nasz przegl膮d zacznijmy od Europy. Rozwija艂y si臋 tam kultury: oryniacka, magdale艅ska, perigordzka, grawecka. Przedstawiciele tych kultur 偶yli z 艂owiectwa i zbieractwa. To oni tworzyli malowid艂a w jaskiniach zachodniej Europy. Posiadali bogate 偶ycie duchowe i artystyczne. Byli koczownikami mieszkaj膮cymi w namiotach z drewna, ko艣ci mamut贸w i sk贸r. Na terenach dzisiejszej Rosji 艂owcy mamut贸w z Kostienek i Sungir przenosili si臋 z miejsca na miejsce budowali domy z cios贸w i sk贸r mamut贸w i bogato grzebali swych zmar艂ych. Mieszka艅cy Europy posiadali daleko id膮c膮 specjalizacj臋 艂owieck膮. Zwi臋kszy艂a si臋 te偶 cz臋stotliwo艣膰 migracji. Polowano na du偶e stada zwierz膮t. W schy艂kowym okresie paleolitu powsta艂y kr臋gi kulturowe: tarnowia艅ski i kultur li艣ciakowych. Na Syberii w Azji r贸wnie偶 偶yli 艂owcy mamut贸w i renifer贸w mieszkaj膮cy w chatach ze sk贸r, ko艣ci mamut贸w, kamieni i ga艂臋zi.Na Bliskim Wschodzie 偶yli ludzie kultury lewanto-oryniackiej. Zamieszkiwali jaskinie i proste sza艂asy w Palestynie i w g贸rach Zagros. Polowali na gazele, jelenie, dzikie kozy i mniejsze zwierz臋ta. Nie gardzili tak偶e rybami. Po raz pierwszy zapoznali si臋 tak偶e z pewnymi gatunkami traw o po偶ywnych ziarnach rosn膮cych w tym regionie. By艂y to dzikie zbo偶a. Stanowi艂y one w贸wczas tylko uzupe艂nienie ich zbieracko-艂owieckiej diety. W g贸rach Zagosu 偶yli ludzie kultury baradostyjskiej, kt贸rzy mieszkli w jaskiniach u偶ytkowanych jako obozowiska macierzyste. Oni r贸wnie偶 polowali na dzikie zwierz臋ta. Kontaktowali si臋 ze spo艂eczno艣ciami znad Morza 艢r贸dziemnego czego dowodem jest muszla znaleziona na stanowisku Pa Sangar. Ponadto w warstwie C jaskini Szanidar znaleziono obsydian znad Jeziora Van. Oko艂o 12 tys. lat temu na wyspie Hokkaido pojawi艂a si臋 umiej臋tno艣膰 lepienia i wypalania spiczastodennych naczy艅 glinianych zdobionych odciskami sznura.
  W Afryce wynaleziono 艂uki i harpuny, pos艂ugiwano si臋 zgeometryzowanymi narz臋dziami krzemiennymi.
  Po zasiedleniu obu Ameryk ludzie rozprzestrzenili si臋 po ca艂ym kontynencie. Na Wielkich R贸wninach P贸艂nocnej Ameryki polowali na bizony, zwierz臋ta nie ba艂y si臋 ich tym bardziej, 偶e wcze艣niej nie zetkn臋艂y si臋 z cz艂owiekem. Nad brzegami jeziora Texcoco 偶y艂y mamuty, na kt贸re r贸wnie偶 polowano. Paleoindianie (bo tak nazywamy pierwszych mieszka艅c贸w kontynentu ameryka艅skiego) mieszkali tam w sza艂asach z ga艂臋zi i sk贸r. Na wybrze偶u zatoki Campeche, gdzie ludzie zamieszkiwali w d偶ungli polowano na jaguary. W Amazoni ludzie wykorzystywali bogactwa lasu r贸wnikowego, poluj膮c i zbieraj膮c ro艣liny, tak jak wiele tamtejszych lud贸w robi to do dzi艣. Nad Oceanem Spokojnym korzystano z morskich zasob贸w: ryb i skorupiak贸w. W Patagonii polowano na guanko (zwierz臋 z rodziny wielb艂膮dowatych) za pomoc膮 oszczep贸w z obsydianowym grotem. W rejonie przyl膮dku Horn 偶yli Alkalufowie i Jahganowie. 呕ywili si臋 ma艂偶ami, rybami, fokami i wielorybami. Nie u偶ywali 偶adnych ubra艅- chodzili zupe艂nie nago. Ich mieszkaniami by艂y tymczasowe sza艂asy z ga艂臋zi i li艣ci.
  W ko艅cu pleistocenu cz艂owiek wsp贸艂czesny (Homo Sapiens Sapiens) opanowa艂 niemal ca艂y 艣wiat opr贸cz Polinezji i Antarktyki. Pozosta艂 jedynym gatunkiem hominid贸w. Poszczeg贸lne spo艂ecze艅stwa g贸rnego paleolitu przystosowa艂y do warunk贸w, w kt贸rych 偶y艂y osi膮gaj膮c znaczn膮 specjalizacj臋. Ludno艣膰 艣wiata liczy艂a wtedy prawdopodobnie kilka milion贸w ludzi.
  Cz艂owiek zajmowa艂 si臋 g艂贸wnie 艂owiectwem i zbieractwem. Jego 偶ycie by艂o silnie uzale偶nione od warunk贸w klimatycznych, kt贸re decydowa艂y o dost臋pno艣ci po偶ywienia. Mimo ci臋偶kich warunk贸w panuj膮cych w贸wczas na Ziemi cz艂owiek rozwija艂 swoj膮 kultur臋 i gospdark臋. Uczeni przypuszczaj膮, 偶e to w艂a艣nie kultura umo偶liwi艂a ludziom przetrwanie i dalszy rozw贸j.
  Wybitnymi naukowcami, zajmuj膮cymi si臋 epok膮 paleolitu byli: Henri Breuil, Petro Jefimenko, Stefan Krukowski. Obecnie wybitnymi polskim specjalist膮 w dziedzinie epok paleolitu i mezolitu jest prof. Romuald Schild.

{mos_sb_discuss:7}
 
Aktualny PageRank strony pradzieje.pl dostarcza: Google-Pagerank.pl - Pozycjonowanie + SEO