|
|
 |
|
Sztuka chi艅skiej porcelany |
|
|
Porcelana od wiek贸w posiada艂a w Chinach wyj膮tkowe znaczenie po艣r贸d wszystkich artystycznych wyrob贸w. Produkowana na potrzeby dworu cesarskiego, do u偶ytku codziennego, cel贸w ceremonialnych i kultowych od zawsze stanowi艂a wyznacznik pozycji spo艂ecznej i zamo偶no艣ci. Najwspanialsze dzie艂a, wychodz膮ce spod r臋ki wybitnych tw贸rc贸w pracuj膮cych w cesarskich fabrykach, stanowi膮 dorobek kultury materialnej nie tylko Chin, ale ca艂ej ludzko艣ci.
W niepami臋tnych czasach – jak m贸wi legenda – kiedy cz艂owiek posiad艂 ju偶 umiej臋tno艣膰 plecenia wiklinowych koszyk贸w, lecz nie zna艂 jeszcze garncarskiego ko艂a ani niezwyk艂ych w艂a艣ciwo艣ci gliny, jeden z wyplataczy postanowi艂 przekona膰 si臋, co b臋dzie, gdy wiklinow膮 konstrukcj臋 obklejon膮 glinian膮 papk膮 podda si臋 obr贸bce ognia. Wynik eksperymentu by艂 dla cz艂owieka wielkim zaskoczeniem – ko艣膰, czyli wiklinowy szkielet, spali艂 si臋, a z mi臋kkiej masy powsta艂a twarda skorupa. Glina – przeobra偶ona ska艂a, za spraw膮 ognia zn贸w sta艂a si臋 czym艣 trwa艂ym – kamieniem. Taki by艂 pocz膮tek rozwoju sztuki porcelany, kt贸rej tw贸rcy, po wynalezieniu ko艂a garncarskiego, odeszli od pocz膮tkowo stosowanych metod obklejania, ca艂kowicie zmienili technik臋 i zacz臋li formowa膰 nowe –niezale偶ne ju偶 od szkieletu – przepi臋kne kszta艂ty. Rewolucyjny wynalazek umo偶liwi艂 artystom wytwarzanie niebywa艂ej ilo艣ci porcelanowych byt贸w, o przer贸偶nych wielko艣ciach, kszta艂tach, kolorach i doskona艂ej jako艣ci.
Przemys艂 porcelanowy, odgrywaj膮cy w Chinach bardzo istotn膮 rol臋, dostarcza艂 gospodarstwom domowym naczy艅, 艣wi膮tyniom wyrob贸w kultowych, a dworom w艂adc贸w wszystkiego, czego sobie za偶yczyli, a co mo偶liwe by艂o do wykonania z tak szlachetnej materii. Powsta艂y wielkie o艣rodki skupiaj膮ce dziesi膮tki, a nawet setki manufaktur, kt贸rych jedynym przeznaczeniem by艂o zapewnienie nieprzerwanych dostaw dzie艂 porcelanowych dla ca艂ego kraju. Jednymi z najs艂awniejszych centr贸w produkcji by艂y: Hutianyao, Longquanyao, Dingyao, Yaozhuyao, Ruyao, Guanyao i Jingdezhen.
Ostatni z wymienionych, Jingdezhen, osi膮gn膮艂 za panowania Dynastii Yuan tak du偶e znaczenie, 偶e uzyska艂 tytu艂 Chi艅skiej Stolicy Porcelany, a przedmioty pochodz膮ce z jego piec贸w uznane zosta艂y za wz贸r doskona艂o艣ci techniki i pi臋kna.
W艂a艣nie z Chi艅skiej Stolicy Porcelany pochodzi wi臋kszo艣膰 dzie艂 prezentowanych na wystawie zorganizowanej przez Polsko-Chi艅sk膮 Fundacj臋 Promocji Kultury i Sztuki Dong Feng. Kilkadziesi膮t pi臋knych i oryginalnych obiekt贸w reprezentuje najbardziej charakterystyczne zjawiska, rodzaje i kierunki rozwoju tej sztuki. Om贸wienie wszystkich problem贸w i zagadnie艅 tak szczeg贸lnego zjawiska, potocznie zwanego porcelan膮 chi艅sk膮, wymaga艂oby czasu adekwatnego do skali zjawiska, co wydaje si臋 nierealne, mo偶na jedynie przybli偶y膰 najbardziej znacz膮ce osi膮gni臋cia z nim zwi膮zane.
Wystawa Historia porcelany chi艅skiej od X wieku do czas贸w wsp贸艂czesnych obrazuje etapy rozwoju technik zdobienia, zmian i udoskonale艅 wprowadzonych w r贸偶nych okresach, za czas贸w panowania kolejnych dynastii:
- pocz膮wszy od X wieku, tzw. okresu Pi臋ciu Dynastii (907-960), w kt贸rym po艣r贸d wyrob贸w porcelanowych najbardziej charakterystyczne by艂y seladony o g艂adkich i cienkich 艣ciankach, regularnych kszta艂tach i wyj膮tkowo delikatnych brzegach;
- poprzez czasy panowania Dynastii Song (960-1279), kiedy najwy偶szy poziom uzyska艂a porcelana Qingbai i poszerzy艂a si臋 gama kolor贸w – o zielony i pierwsze odcienie czerwieni;
- Dynasti臋 Yuan (1279-1368), za czas贸w kt贸rej wielkim osi膮gni臋ciem – cz臋sto okre艣lanym mianem „kamienia milowego” w historii zjawiska – sta艂o si臋 zastosowanie w produkcji prawie czystego kaolinu, co umo偶liwi艂o dalszy wspania艂y rozw贸j technik wytwarzania i dekoracji szlachetnego materia艂u;
- okres panowania Dynastii Ming (1368-1644), kt贸ra doprowadzi艂a niemal do perfekcji produkcj臋 porcelany Qinghua i rozwin臋艂a techniki malarstwa naszkliwnego;
- po „Z艂oty Wiek” porcelany za rz膮d贸w Dynastii Qing (1644-1911), gdy nowe techniki malarstwa naszkliwnego (na przyk艂ad fencai) w po艂膮czeniu z inwencj膮 rzemie艣lnik贸w zaowocowa艂y powstaniem dzie艂 o niespotykanych wcze艣niej kszta艂tach i kolorystyce.
Pokazywane przy tej okazji na wystawie kr贸tkie filmy – prezentuj膮ce tradycyjne techniki i etapy wytwarzania porcelany – pozwalaj膮 nam zda膰 sobie spraw臋, jak skomplikowany i wymagaj膮cy jest to proces. Ogl膮daj膮c ko艅cowy efekt pracy artyst贸w i rzemie艣lnik贸w, tym wi臋kszy budz膮 nasz podziw i uznanie.
W pierwszej kolejno艣ci glinka porcelanowa wydobywana jest na powierzchni臋 i przygotowywana – przez d艂ugotrwa艂e ugniatanie, a偶 do uzyskania jednolitej mi臋kkiej masy – do dalszej obr贸bki. Tak przygotowan膮 glink臋 kszta艂tuje si臋 w kul臋, kt贸r膮 umieszcza si臋 na kole garncarskim (cz臋sto no偶nie nap臋dzanym). W czasie wirowania ko艂a d艂o艅mi i palcami kszta艂towana jest zamierzona forma – wazon, misa, czarka. Po uzyskaniu zamierzonego kszta艂tu wyr贸b jest nieco podsuszany, a nast臋pnie ponownie na kole garncarskim obtaczany metalowymi, no偶opodobnymi narz臋dziami, aby usun膮膰 nadmiar glinki i uzyska膰 w艂a艣ciw膮, jednolit膮 grubo艣膰 艣cian oraz idealny kszta艂t.
W dalszych etapach produkcji surowy przedmiot by艂 ozdabiany. Istniej膮 trzy podstawowe techniki zdobienia porcelany. Zdobienia reliefowe, do kt贸rych zalicza si臋: drapanie, relief na p贸艂 no偶a, druk piecz臋ciowy, relief wypuk艂y i technik臋 estampa偶u. Techniki malowania porcelany, takie jak: podszkliwne malarstwo kobaltowe (Qinghua – najbardziej rozpowszechniony spos贸b zdobienia), czerwie艅 podszkliwna (technika malowania jest identyczna z Qinghua, ale jako pigment wykorzystywany jest tlenek miedzi w miejsce tlenku kobaltu) i ca艂a gama malarstwa naszkliwnego: emalie pi臋ciu kolor贸w, fencai, doucai i tak zwane malarstwo zachodnie. Ostatni膮 technik膮 zdobienia jest pokrywanie porcelany kolorowymi szkliwami. Najbardziej cenione s膮 szkliwa w kolorach czerwieni, np. bycza krew, czerwie艅 szlachetnego kamienia itp. Bardzo cz臋sto do nazwania wielu odmian czerwieni u偶ywa si臋 okre艣lenia czerwie艅 Jun. Nazwa pochodzi od miejscowo艣ci Jun, w kt贸rej za rz膮d贸w Dynastii Song po raz pierwszy w historii ceramiki uda艂o si臋 uzyska膰 r贸偶ne czerwienie na bazie tlenku miedzi, w atmosferze redukcyjnej pieca. Inne typy szkliw to: szkliwa ciekn膮ce, krystaliczne, dwuwarstwowe i szereg innych odmian o przer贸偶nej kolorystyce.
Od momentu, kiedy porcelana znalaz艂a si臋 w powszechnym u偶yciu, zmieni艂a Chiny i Chi艅czyk贸w. Ze wzgl臋du na swoj膮 warto艣膰 stanowi艂a swego rodzaju dworsk膮 walut臋 s艂u偶膮c膮 do kupowania stanowisk w administracji pa艅stwowej. By艂a tak偶e oryginalnym i cenionym instrumentem muzycznym. Podania m贸wi膮, 偶e chi艅ski muzyk – zachwycony pi臋knem wyrob贸w porcelanowych – odkry艂 ich warto艣ci muzyczne, gdy tr膮ci艂 bambusow膮 pa艂eczk膮 jeden z nich, a ten odpowiedzia艂 wspania艂ym i czystym brzmieniem (tylko porcelana najwy偶szej jako艣ci wydaje czysty i dono艣ny d藕wi臋k). Czarki porcelanowe sta艂y si臋 nawet przedmiotem typowo chi艅skiej formy hazardu – gry o bardzo ciekawych regu艂ach. Ka偶dy z graczy nape艂nia艂 swoje porcelanowe naczynie herbat膮, nast臋pnie czeka艂 i sprawdza艂, co jaki艣 czas, czy nap贸j ju偶 wyparowa艂. Wygrywa艂 ten, kt贸rego czarka wysch艂a ostatnia (porcelana o cie艅szych 艣ciankach – tak ceniona – kr贸cej trzyma艂a ciep艂o, przez co jej zawarto艣膰 parowa艂a wolniej; z kolei czystsza biel porcelany – tak po偶膮dana – odbija艂a 艣wiat艂o s艂oneczne lepiej i zapobiega艂a rozgrzewaniu si臋 naczynia).
Nie bez przyczyny, gdy s艂yszymy s艂owo „porcelana”, automatycznie my艣limy – chi艅ska. W j臋zyku angielskim jest to jeszcze wyra藕niejsze, gdy偶 synonimem porcelany jest s艂owo china. Historia wielkiego mocarstwa nierozerwalnie zwi膮zana jest ze sztuk膮 porcelany. Z pewno艣ci膮 wyroby chi艅skich ceramik贸w i jej dekorator贸w – malarzy przepe艂nione s膮 czym艣, co mo偶emy nazwa膰 „chi艅skim duchem”. Sami arty艣ci, opisuj膮c proces tworzenia, m贸wi膮, 偶e w ka偶dym za艂amaniu formy, ka偶dej namalowanej kresce zamkni臋ta jest energia – energia tw贸rcy, energia ruchu narz臋dzia, a tak偶e energia otaczaj膮cego 艣wiata. Wystarczy tylko zbli偶y膰 si臋 do naczynia, popatrze膰 na nie przez chwil臋, poby膰 z nim, 偶eby j膮 odczu膰. Wystawa Historia porcelany chi艅skiej od X wieku do czas贸w wsp贸艂czesnych jest t膮 energi膮 przepe艂niona.
Maciej Angerman
|
|
|
