Jak podkreśla przedstawicielka placówki, Halina Czubaszek, muzeum gromadzi najstarsze, pochodzące z wykopalisk zabytki, obrazujące dzieje i kulturę mieszkańców ziem polskich od pojawienia się pierwszych grup ludzkich w epoce kamienia aż po czasy pierwszych historycznych władców Polski, najstarsze zabytki krzemienne pochodzą sprzed 100000 lat. Posiada najbogatsze zbiory materiałów związanych z prahistorycznym górnictwem krzemienia na Ukrainie i w Krzemionkach Opatowskich, bogate kolekcje naczyń glinianych, wyrobów brązowych z cmentarzysk i skarbów z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, zespoły wyposażeń grobowych z wielkich cmentarzysk kultury przeworskiej, obfite wczesnośredniowieczne wyposażenia grobów w obstawach kamiennych z Mazowsza i Podlasia, liczne skarby monet i ozdób, zabytki z ziem bałtyjskich, kolekcję zabytków Józefa Choynowskiego z Kijowa i Tyszkiewiczów z Łohojska.

Gromadzenie zbiorów rozpoczęto w 1923 r. w ramach Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych. Od 1926 r. do 1940 zajmowało część budynku dawnej Podchorążówki w Łazienkach Królewskich. W 1931 r. otwarto pierwszą stałą wystawę zbiorów wykopaliskowych.

W czasie wojny muzeum poniosło olbrzymie straty zbiorów i archiwaliów, a pozostałości przeniesiono do Muzeum Narodowego. Po wojnie rozpoczęto odbudowę Pałacu Lubomirskich na potrzeby muzeum, jednak ostatecznie zbiory przeniesiono na ulicę Chocimską 18.

W związku ze zbliżającym się Milenium Państwa Polskiego i przygotowywaniem wielkiej wystawy o początkach państwowości polskiej, muzeum otrzymało w 1958 r na swoją siedzibę zabytkowy budynek dawnego warszawskiego Arsenału, zbudowanego w 1643 r. za panowania króla Władysława IV Wazy. W czasie Powstania Kościuszkowskiego w 1794 i Listopadowego w 1830 r. był on jednym z najważniejszych ośrodków rozgrywających się walk. Po upadku Powstania Listopadowego aż do 1935 funkcjonował jako więzienie, później mieściło się tu Archiwum. 26 marca 1943 roku pod Arsenałem miała miejsce słynna akcja odbicia "Rudego" z rąk hitlerowców przeprowadzona przez harcerzy z "Szarych Szeregów".

Od kilku lat w rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego organizowane jest wielkie widowisko historyczne "Noc Listopadowa 1830".

Muzeum organizuje wystawy stałe: "Prahistoria ziem Polskich" (ekspozycja dostępna dla niepełnosprawnych), "Alfabet architektury romańskiej", "ABC architektury gotyku" oraz "Biskupin". Ponadto prezentowane są tu liczne wystawy czasowe z kraju i zagranicy.

Do 18 maja można oglądać biżuterią wczesnośredniowieczną z własnej kolekcji na wystawie "Skarby wieków średnich", a od 11 maja akwarele i gwasze Janusza Bronclika przedstawiające jazdę polską od wczesnego średniowiecza po czasy współczesne na wystawie "Historia jazdy polskiej". 17 maja w Noc Muzeum wszystkie wystawy otwarte będą od godziny 19.00 do północy, odbędzie się także pokaz średniowiecznych technik jubilerskich.

W ośrodku prowadzone są zajęcia muzealne dla dzieci i młodzieży szkolnej. Przedszkolaki mogą uczestniczyć w lekcjach muzealnych, na których lepią naczynia i zabawki z gliny odtwarzają w modelinie szklane paciorki według starożytnych wzorów. Dzieci starsze i młodzież również mogą lepić paciorki albo figurki bóstw słowiańskich, tkać kolorowe krajki na dawnych warsztatach tkackich, a ponadto odbyć lekcje pt.: "Opowieść o płacidłach" (zakończoną wybijaniem monet), "Na bursztynowym szlaku", "Życie ludzi pierwotnych", "Groby pierwszych władców i dostojników państwa polskiego (XI-XII w.)", "Ozdoby metalowe na motywach z epoki brązu" i "Początki Państwa Polskiego".

Muzeum czynne jest: pon. 9-16 (tylko wystawy stałe), wt.-czw. 9- 16, pt. 11-18, ndz.10-16. Bilety: ulgowy - 4 zł, normalny - 8 zł, w niedziele na wystawy wstęp bezpłatny.

PAP - Nauka w Polsce, Karolina Olszewska